-->

Sponsor Alanı

Slider

İlgi Çeken Videolar

Sağlık

Teknoloji

Sinema

Televizyon

Ne Nedir?

En5 Konular

ads
» » Muhammed B. İbrahim Fezârî

ads
ads
Fezârî'nin yaşadığı dönemde dünya, kâinat kitabını okuma metodu bakımından ikiye ayrılmıştı. Bir tarafta, bu kitabın hür şekilde okunmasını yasaklayan skolâstik Ortaçağ Batı dünyası; diğer tarafta ise, Dünya'yı, Güneş'i, Ay'ı, gezegen ve yıldızları bütün yönleriyle araştırma gayretinde olan İslâm dünyası... Skolâstik Batı'da, "Dünya dönüyor." diyen Galileo'ya bile tahammül edilemezken, İslâm ilim âleminde "Bu dünya bize dar geliyor." diyen bir anlayış hâkimdi. Kâinattaki muhteşem düzeni araştırmayı cezalandıran skolâstik Batı anlayışına karşılık, İslâm dünyasında, Allah ve Resulü'nün (sallallahu aleyhi ve sellem) adını her yere götürebilmek için ne lazımsa yapmaya hazır olduğunu beyan eden idarî mekanizmalar vardı.

Astronomiyle ilgilenen ilk Müslüman ilim adamı olarak değerlendirilen Fezârî, dünyanın böyle ikiye ayrıldığı bir anlayış hengâmında dünyaya gelmiş, vefat ettiği 806 yılına kadar da kâinat kitabının dilini çözmeye gayret sarf etmiş bir âlimdir. Meselâ usturlâp,1 ilim dünyasına Fezârî'nin bir armağanıdır.

Abbasilerin ilk dönemlerine denk gelen 8. asrın ikinci yarısında yaşamış bu ilim adamının hayatıyla alâkalı pek az şey bilinmektedir. Kaynaklarda, daha çok uğraştığı ilim dalıyla alâkalı bilgilere ve onurlandırıcı ifadelere yer verilmektedir. C. İzgi, onun dedesinin ashabın ileri gelenlerinden Semüre b. Cündeb olduğunu belirtmektedir. 11681229 tarihleri arasında yaşamış Coğrafyacı ve Seyyah Yakut el Hamevî, onun bir astronomi âlimi olduğunu ifade etmiştir. Mısırlı tarih ve biyografi yazarı elKıfti (d. 1173) ise, onun astronomiyle ilgilenen ilk Müslüman ilim adamı olduğunu belirtmiştir.2 Fuat Sezgin, astronomide özümseme döneminin başlangıcı olarak, Fezârî'nin çalışmalarını gösterir.

Fezârî, başlangıç meridyenlerine dâir yeni görüşler ileri sürmüş, bu çerçevede yeni analizler yapmıştır. Bu analizleri yaparken, Hintlilere ait bir metot olan, Güneş ile Ay'ın doğuşu arasındaki zaman farkını kullanmıştır. Bu metot, ekliptiğin ufuk üzerindeki eğimine imkân vermediğinden, artık geçerliliğini yitirmiştir. O, Hint astronomisiyle Yunan astronomisini birbirlerine tatbik etmiş, Ay ve Güneş'in, gezegen ve yıldızların hareketlerine dâir birtakım cetveller (zic) düzenlemiştir. Kendisini astronomi âlimi olarak üne kavuşturan ise, yaptığı bir tercüme çalışmasıdır:

Halife Mansur, Fezârî'den Sanskritçe3 yazılmış bir astronomi kitabını Arapçaya çevirmesini ister. O da sözkonusu eseri, 771 yılında, Zîcü'sSindHint elKebîr ismiyle Hint parametrelerine ve hesap araçlarına dayanarak Arapçaya tercüme eder. Bu eser, astronomik cetvellerle alakalı olarak çok sayıda bölüme ayrılmıştır. Sözkonusu eserden, 10. Yüzyıl'a kadar İslâm dünyasının doğusunda, 12. Yüzyıl'a kadar da Endülüs'te istifade edilmiştir. Eser, Endülüslü Zerkali gibi bazı astronomları etkilemiştir. Bu eser, daha sonra Muhammed b. Mûsâ elHârizmî tarafından güncellenmiş ve yeni hâliyle ilim dünyasının istifadesine sunulmuştur. Sözkonusu eser, İslâm astronomi dünyasında ilk köklü tercüme çalışması kabul edilir.

DİĞER ESERLERİ

Fezârî'nin çalışmalarının bir kısmı bugün kayıptır. Bununla birlikte onun çalışmalarının birçok parçası, daha sonra yaşamış âlimlerin eserlerinde mevcuttur. Gezegenlerin ortalama hareketlerinin astronomik tablolarını verdiği çalışmasının4 yanında, öğle vaktinin tayin edilmesine dâir de bir eser5 kaleme almıştır. Başka bir eserinde6 ise, usturlaba ve gökyüzü koordinatlarını ölçen halkalı kürenin (dar elhalak / yıldızların enlem ve boylam derecelerini ölçmeye yarayan çemberler) yapımına dâir bilgiler vermiştir. Bu durum, bazı ilim adamlarınca, astronomi alanındaki özümseme döneminin başlangıcı görülmektedir. Düz (musattah) usturlabın yapımı hakkında kaleme aldığı eser7 ise, çok dikkat çekici bulunmuştur. Kıftî'nin bütün İslâm astronomlarının ilk kaynağı olarak değerlendirdiği eser8 ise, Ferâzî'nin kürenin düzlem hâline getirilişiyle alâkalı bir çalışmasıdır. Astronomiye dâir didaktik bir manzume olan elKasîde fî İlmi'nNucûm ise, aynı zamanda bir edebî eser mahiyetindedir.9

Fezârî, yaptığı çalışmalar ve ortaya koyduğu eserlerle Doğu ve Batı'nın ilim anlayışında yeni ufuklar açmayı başarmıştır. Fakat o, ilim mahfillerinde şimdiye kadar hak ettiği değeri görememiş; ilim tarihinin tozlu raf ve sayfalarına mahkûm edilmiştir.


DİPNOTLAR

1. Usturlâp: Yunanca menşeli bir kelimedir. Bu kelime, gök cisimlerinin konumlarını belirlemek için kullanılan, taşınabilir âlete isim olmuştur. Astronomi tarihinin en popüler âletidir. Güneş ölçüm âleti "mizânu'şşems" veya yıldızların aynası "mir'âtu'nnücûm" mânâlarını da ifade eder.

2. Hakkında başka kimler, neler demiştir:

- 994'te Bağdat'ta doğan; Arap edebiyatı ve tarih âlimi Merzübânî'ye göre; Fezârî, bir astronomi âlimidir. Abbasi Halifesi elMansur'un (754775) ilk yıllarındaki diğer astronomi âlimleri (Ebû Sehl Fazl b. Nevbaht, Mâşallah b. Eserî elBasrî ve Ömer b. Ferruhân etTaberî) ile birlikte önde gelen bir ilim adamıdır.

- 734743 yılları arasında Abbâsî bürokrasisinde bulunmuş olan Yahyâ b. Hâlid el Bermekî'nin kendilerinden sitayişle söz ettiği dört kişiden (Bu kişiler Halîl b. Ahmed, İbnü'lMukaffa ve Ebû Hanîfe'dir.) biridir.

- Cafer b. Yahyâ ise (767803 yılında yaşamıştır. Abbâsîler'in önde gelen devlet adamlarındandır.), Fezârî'nin hakkını verme adına şunları söyler: Astronomide Fezârî'den, 738805 arasında yaşayan ve nahiv sahasındaki yedi kıraat imamından biri olan Kisâî'den, şiirde elBâhilî Asmaî'den (Basra dil mektebinin önde gelen simalarından şiir ve ahbâr râvisi, dil ve edebiyat âlimi Olup 831'de vefat etmiştir.) ve ud çalmada Zelzele'den daha üstünü görülmemiştir.

3. Sanskritçe: HintAvrupa dil ailesinin Hintari koluna bağlı en eski lisandır. Günümüzde halk tarafından kullanılmayan Sanskritçeyi öğrenenler, bu lisandan Hint tarih ve dinini araştırma alanında faydalanmaktadır.

4. Kitâbü'zZîc Âlâ Sini'lArab

5. Kitâbü'lMikyâs li'zZevâl'i

6. Kitâbü'lAmel bi'l'usturlâb ve HüveZzâtü'lHalak

7. Kitâbü'lAmel bi'lUsturlâbi. İslâm dünyasında ilk defa hem düz (musattah) hem de üstüvânî (mubattah) usturlapları yapıp kullanan isim olarak bilinecektir. Musattah usturlap: sâdece eni boyu olan ancak derinlik ve yüksekliği olmayan, düzlem hâlinde bulunan, düz bir yüzey üzerine yayılmış, bir düzlem üzerine resmedilmiş olan demektir.

8. Kitâb Tastîhi'lKüre

9. Eserin baş tarafı şöyledir:
"Hamd yüce Allah'a mahsustur
Fazilet ve kerem sahibi, en büyük cömert O'dur
Birdir, tektir, çok cömerttir, nimeti de boldur
Yaratıcısıdır O, kat kat yedi göğün
Işığı şu karanlığı aydınlatan Güneş'in
Ve nuru ufukları doldurmuş olan dolunayın."

Yazar: Yusuf KARAOSMANOĞLU / Biyografi - Nisan 2016

KAYNAKLAR

Süleyman Çaldak, Taşköprülüzâde'nin Mevzû'âtu'l Ulûm'undaki İlimler Tasnîfi Üzerine, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 15, Sayı 2, Sayfa 116146.

İslâm Bilim Tarihi I, Astronomi, Ed.Rüşdi Raşid, Litera Yayıncılık İst. 2006, Çev. Habib TürkerCemile İpar, Sayfa 3940.

Fuat Sezgin, İslâm'da Bilim ve Teknik, Cilt, III, Sayfa: 979, Ankara 2007.

Seyyid Hüseyin Nasır, İslâm ve Bilim, Türkçesi: İlhan Kutluer, İnsan Yayınları, İstanbul, 1989.

Cevat İzgi, "Fezârî", TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 12. Sayfa 540541.

Abdurrahman Fehmi Efendi, İslâm Medeniyeti Tarihi, Yayına Hazırlayanlar: Hüseyin ElmalıCüneyt Eren, Yeni Akademi Yayınları, 2005.

Ali Bakkal, İslâm Astronomi Tarihinde İbn Rüşd, Dib Yayınları, 237252.



ads

FacebookTwitterPinterestTumblrYazdır
«
Next
Sonraki Kayıt
»
Previous
Önceki Kayıt

2 yorum:

  1. bu gune kadar rastlamadığım ilmi konulara rastladım çok ta etkileyi buldum

    YanıtlaSil
  2. Bazı yaptığı eserler günümüzde kayıp olarak çıkmıştı. Çok tanıdığım ve eserleri dikkatli bir şekilde okuduğum bir zat...

    YanıtlaSil

Lütfen konuyla alakasız yorumlardan kaçının. Sadece link almak amaçlı ( spam ) yorumlar yazmayınız. ( anında silinir ). Argo, küfür, siyasi vb. içerik barındıran yorumlar yazmayınız.

Not: Yorum yapabilmek için (yorumlama biçiminden) Anonim ( isimsiz olarak ) veya Adı/URL'yi ( Adı ( gerekli ) / URL ( kısmını boş bırakınız ), fonksiyonlarından seçim yaparak yorumlarınızı yazabilirsiniz.

Ancak Google + profili ile yapılan yorumları onaylamıyorum bilginize. Yorum yaparken Adı/URL kısmından yaparsanız sadece isim yazmanız yeterli. Site adresi, URL eklerseniz yorumunuz onaylanmaz.